اسب دوره ساسانی در روانسر

گروهی از پژوهشگران ایرانی به هدایت دکتر مرجان مشکور، پژوهشگر وابسته به موزه ملی ایران و موزه تاریخ طبیعی پاریس به همراهی تیمی از پژوهشگران بین‌المللی با مطالعه مجموعه بسیار بزرگی از ژنوم اسب که از نمونه های باستانی به دست آمده در 19 کشور جهان استخراج شده اند، اطلاعات مهمی از گونه های اسب، تغییرات این گونه و پراکنش آنها طی پنج هزار سال گذشته کسب کرده اند. نمونه های اسب و گورخر مطالعه شده از ایران مربوط به مکانهای باستانی تپه حسنلو (عصر آهن و اشکانی)، تپه مهرعلی (مس سنگی)، شهر قومس (ساسانی)، سگزآباد (عصر آهن)، روانسر (ساسانی) و تپه بلقیس (سلجوقی- ایلخانی تا صفوی) هستند که قدمتی بین حدود هفت هزار سال تا چهارصد سال دارند. شش موسسه علمی-پژوهشی ایرانی که در این مطالعه مشارکت داشتند شامل موزه ملی ایران، آزمایشگاه باستان سنجی دانشگاه تهران، پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، موسسه مطالعات پیشرفته سعیدی دانشگاه کاشان، دانشگاه تربیت مدرس و شرکت سهامی آب منطقه ای کرمانشاه هستند. دو تن از همکاران تحقیقاتی این تیم دکتر فریدون بیگلری و مهندس کمال طاهری هستند که برای نخستین بار در سال 1381  قطعه ای از استخوان اسب را در نزدیکی روانسر کشف کردند.

 در این پژوهش بین المللی گروهی 121 نفره از متخصصین ژنتیک، باستان شناسان و زیست شناسان تکاملی از 85 موسسه علمی-پژوهشی جهان موفق به استخراج دی ان ای از 278 نمونه استخوان باستانی اسب از آسیا و اروپا شدند که قدمتی بین 42 هزار سال تا  400 سال دارند. شباهت ژنتیک نمونه های جنوب اروپا و آسیای مرکزی به نمونه های دوره ساسانی نشان می دهد که این اسبها احتمالا طی جنگهای امپراتوری ساسانی با بیزانس، هپتالیان و بعدها توسط مسلمانان به جنوب اروپا و آسیای مرکزی وارد شده اند.

دو نمونه استخوان مطالعه شده اسب ساسانی در این پژوهش در شهر قومس در نزدیکی سمنان یافت شده اند و مربوط به دوران حکومت یزدگرد دوم یا برادر وی پیروز اول هستند. نمونه دیگر قطعه ای از استخوان اسب دوره ساسانی است که در غاری کارستی نزدیک شهر روانسر به دست آمده و مربوط به دوره حکومت شاهپور دوم است.

نتیجه این پژوهش مهم  در 13 اردیبهشت ماه سال گذشته در ژورنال علمی سِل (Cell) منتشر شد و بلافاصله در رسانه های جهان انعکاس وسیعی یافت. ژورنال سل یکی از چند ژورنال نخست علمی جهان در حوزه علوم زیستی است و با ضریب تاثیر 31 از جایگاه علمی بسیار ممتازی برخوردار است. 

لازم به ذکر است که روانسر از لحاظ آثار باستانی یکی از نواحی مهم و کلیدی کشور است و طبق پژوهشهای انجام شده در دوره های مختلف از عصر غارنشینی تا دوره های تاریخی و اسلامی مورد سکونت انسان بوده است. از آثار مهم روانسر می توان به غارهای اطراف آن، گوردخمه دوره هخامنشی کوشک یا تاق فرهاد، تپه هفت هزارساله موسایی، غار قوری قلعه با آثار دوره ساسانی، تپه دوره اشکانی کانی واین و گورستان دوره صفویان و قاجاری. متاسفانه علارغم آثار غنی این منطقه، روانسر فاقد موزه است.

Fages, A., K. Hanghøj, N. Khan, C. Gaunitz, A. Seguin-Orlando, M. Leonardi, C. McCrory Constantz, C. Gamba, K. A.S. Al-Rasheid, S. Albizuri, A. H. Alfarhan, M. Allentoft, S. Alquraishi, D. Anthony, N. Baimukhanov, J.S H. Barrett, J. Bayarsaikhan, N. Benecke, E. Bernáldez-Sánchez, L. Berrocal-Rangel, F. Biglari, S. Boessenkool, B. Boldgiv, Gottfried Brem, Dorcas Brown, Joachim Burger, Eric Crubézy, Linas Daugnora, H. Davoudi, P. de Barros Damgaard, M. de los Ángeles de Chorro y de Villa-Ceballos, S. Deschler-Erb, C. Detry, N. Dill, M. do Mar Oom, A. Dohr, S. Ellingvåg, D. Erdenebaatar, H. Fathi, S.E. Felkel, C. Fernández-Rodríguez, E. García-Viñas, M. Germonpré, José D. Granado, J. H. Hallsson, H. Hemmer, M. Hofreiter, A.i Kasparov, M. Khasanov, R. Khazaeli, P. Kosintsev, K. Kristiansen, T. Kubatbek, L.Kuderna, P. Kuznetsov, H. Laleh, J. A. Leonard, J. Lhuillier, C. Liesau von Lettow-Vorbeck, A.Logvin, L.Lõugas, A. Ludwig, C. Luis, A. Margarida Arruda, T. Marques-Bonet, R. Matoso Silva, V. Me., E. Mijiddorj, B. K. Miller, O. Mochlov, F. A. Mohaseb, A. Morales, A. Nieto-Espinet, H. Nistelberger, V. Onar, A. H. Pálsdóttir, V.r Pitulko, K. Pitskhelauri, M. Pruvost, P. R. Sikanjic, A. R. Papeša, N. Roslyakova, A. Sardari, E. Sauer, R. Schafberg, A. Scheu, J. Schibler, A. Schlumbaum, N. Serrand, A. Serres-Armero, B. Shapiro, S. Sheikhi Seno, I. Shevnina, S. Shidrang, J. Southon, B. Star, N. Sykes, K. Taheri, W. Taylor, W. Teegen, T.T. Vukičević, S. Trixl, D. Tumen, S. Undrakhbold, E. Usmanova, A. Vahdati, S. Valenzuela-Lamas, C. Viegas, B. Wallner, J. Weinstock, V. Zaibert, B. Clavel, S. Lepetz, M. Mashkour, A. Helgason, K. Stefánsson, E. Barrey, E. Willerslev, A. K. Outram, P. Librado, L. Orlando (2019). Tracking Five Millennia of Horse Management with Extensive Ancient Genome Time Series. Cell 177, https://doi.org/10.1016/j.cell.2019.03.049